Isabel Muñoz, Göbeklitepe, 2022 Arşivsel Pigment Baskı Archival Pigment Print 40 x 60 cm, Isabel Muñoz izniyle

“Göbeklitepe söz konusu olduğunda, bu sadece kökenlerle ilgili değil, aynı zamanda sonsuzlukla da ilgili. Bu alan bir uygarlığın başlangıcını ve sonunu temsil ediyor. (...) Alanın bu gizemli yönü, orada ne olduğuna dair hayal kurmamızı sağlıyor.”
Isabel Muñoz

Anadolu’nun binlerce yıl önceye ait kült alanlarını, o dönemde yaşayanların gözünden deneyimlemek nasıl olurdu, hiç düşündünüz mü? İspanyol sanatçı Isabel Muñoz, Pera Müzesi’ne özel olarak hazırlanan ve ilk kez İstanbul’da gösterime giren “Yeni Bir Hikâye – Göbeklitepe ve Çevresinden Fotoğraflar” sergisinde, bu sorunun cevabını en şeffaf haliyle ortaya koymayı amaçlıyor. Türkiye’nin önemli arkeolojik alanlarından Göbeklitepe, Karahantepe ve Sayburç; sanatçının merceğinden, dönemin insanlarının bakış ve duygularını yansıtmak üzere kurgulanan çalışmalarda yeniden hayat buluyor. Aydınlık ve karanlık, ölüm ve yaşam, geçmiş ve bugün gibi ikilikleri odağına alan bu özel sergi; Hitit Mod, Ayın Sanat Keşfi bölümünde mercek altına alınıyor.

Türkiye’deki ilk sergisini 1992 yılında izleyiciyle buluşturan ve semazenlerden zeytinyağı işçilerine, yağlı güreşlerden Sulukule Romanları’na farklı konular üzerine eğilen Muñoz bu kez kadrajını, dünyanın en eski kült alanı olabileceği düşünülen Göbeklitepe ve çevresine çeviriyor. İspanya Ulusal Fotoğrafçılık Ödülü ve Hasselblad Vakfı Uluslararası Fotoğrafçılık Ödülü gibi pek çok ödüle layık görülürken Venedik Bienali ve New York Uluslararası Fotoğraf Merkezi gibi kurumların sergilerinde de çalışmalarıyla boy gösteren sanatçı, işlerinde dünyadaki farklı kültür, insan ve o yörelerin kültürel varlıklarına odaklanıyor. 

Küratörlüğünü, Mougins Fotoğraf Merkezi Direktörü François Cheval’in üstlendiği Yeni Bir Hikâye – Göbeklitepe ve Çevresinden Fotoğraflar başlıklı sergide ise Muñoz, 2018’den bu yana UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan, Göbeklitepe’nin de parçası olduğu Taş Tepeler’in belki de bugüne kadar ortaya konmuş en transparan halini yansıtıyor. Biz ve bizden önceki insanlar arasında nasıl bir ilişki olduğunu anlamak üzere çıktığı yolculukta, sanatçının konfor alanını terk ederek yeni tekniklere yönelmesi de dikkat çekiyor. Sanatçının toprağı kullanarak geliştirdiği “Tepetype” baskı tekniği ile ilk defa ortaya çıkardığı fotoğraflar ve Karahantepe Neolitik Alanı’ndaki sembolik insan başı figürüne EEG yardımıyla beynindeki elektrik dalgalarını yansıttığı otoportre; mutlaka görülmesi gereken eserler arasında yer alıyor. Ayrıca Muñoz, Osmanlı’nın hat sanatından esinlenerek 24 ayar altın ve cam kullanılarak altın ve gümüş baskılar denediklerini de belirtiyor.

© Toni Catalá, Isabel Muñoz izniyle

Hitit Mod için, Yeni Bir Hikâye – Göbeklitepe ve Çevresinden Fotoğraflar sergisinin modunu sanatçı Isabel Muñoz şöyle açıklıyor:

Bence paylaşmaya ihtiyaç duyduğumuz için evrimleştik ve bu durum aynı zamanda sanatla da çok yakından bağlantılı.

“Bu yeni keşfi paylaşabildiğim için kendimi gerçekten ayrıcalıklı hissediyorum. Bugün için, insanlığın ilk kült alanı olarak tanımlanan bu bölge, binlerce yıl önce, Homo sapiens'in ruhsal yönlerini hissetmek ve bu hisleri paylaşmak için gereksinim duyduğu bir yerdi. Bence paylaşmaya ihtiyaç duyduğumuz için evrimleştik ve bu durum aynı zamanda sanatla da çok yakından bağlantılı. Sanat ve fotoğrafçılık, paylaşmakla ilgilidir. Benim denediğim şey, onların duygularını iletmekti ve bunu yapmanın yolu normal ışığı kullanmaktı. Pera Müzesi'nde göreceğiniz çalışmalarımın hepsinde gece ışığını kullandım, çünkü sanatçı ve insanların o dönem hissettikleri duygulara mümkün olduğunca yakın olmak istedim. Onların bize mesajlar bıraktığına inanıyorum. Şu an bulunan hazinenin yanı sıra keşfedilmeyi bekleyen birçok hikâyenin de bu alanda mevcut olduğunu düşünüyorum. Bunun için fotoğraf ve video enstalasyonlarında, her zaman onların şahit olduğu doğal gece ışığını kullanmaya çalıştım. Gerçekten doğayı anladıklarını düşünüyorum. Bizim düşündüğümüzden çok daha ileri seviyedeydiler ve sanat, onlara mümkün olduğunca yaklaşma şansı sunuyor.”

Sanatçı, “Yeni Bir Hikaye”nin bir arkeoloji sergisi olmadığının altını çizerek sergide yer alan fotoğrafları bir insanlık, uygarlık ve evren öyküsü olarak tanımlıyor. Geçmişten günümüze, insanların ölümle yaşam arasında paylaştıkları ortak duygu ve düşünceleri ortaya çıkarmayı amaçlayan sergi, hiçbir yapay aydınlatma kullanılmadan, doğal gece ışığında fotoğraflanarak izleyiciyle buluşuyor.

Serginin modu ise “paylaşmak” kavramı etrafında şekillenerek dün ve bugün arasında, hisler üzerinden bir köprü oluşturmayı hedefliyor. Dikkatimizi kökenlerimize çevirmek, insan olmak ortak paydasında geçmişimizle iletişim kurmak ve bilgi paylaşımında bulunmak; bu modun ortaya koyduğu çıkarımlardan sadece birkaçı... Muñoz’un Türkiye’deki arkeologlarla ilk kez çalışma fırsatı yakalaması ise, disiplinler ve kültürlerarası bir paylaşıma da dikkat çekiyor.

Sergi salonundan görünüm, Pera Müzesi’nin izniyle.

Pera Müzesi, İspanya’nın Türk Büyükelçiliği, İstanbul Cervantes Enstitüsü, Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı Şanlıurfa Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü, Göbeklitepe ve Karahantepe Kazı Başkanlıkları’nın iş birliğiyle düzenlenen sergi, 17 Eylül’e kadar ziyaretçiyle buluşmaya devam edecek. Müzede ayrıca, “Yeni Bir Hikaye”nin yanı sıra Suna ve İnan Kıraç Vakfı’na ait “Oryantalist Resim”, “Anadolu Ağırlık ve Ölçüleri” ve “Kütahya Çini ve Seramikleri” koleksiyonlarını görebilir; 1893 yılında mimar Achille Manoussos’un inşa ettiği, Mimar M. Sinan Genim tarafından tümüyle elden geçirilerek çağdaş donanımlı bir müzeye dönüştürülen yapıyı yakından deneyimleyebilirsiniz.

Muñoz’un Centro Niemeyer, İspanya’da devam eden, küratörlüğünü Rosa Olivares’in üstlendiği “Bailemos” (Hadi Dans Edelim) sergisi ise 15 Ekim 2023 tarihine kadar ziyarete açık olacak. O sergiye ait detaylara da buradan ulaşabilirsiniz.